کد مطلب:46613 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » قرآن

قرآن مي فرمايد: شما جز آن نميخواهيد كه خدا خواسته باشد آيا اين مطلب در مورد گناه گناهكاران و كفر كافران صادق است؟ اگر پاسخ مثبت است، پس مجازات ايشان چه معنايي دارد؟

خداوند در سوره انسان بعد از آن كه يك برنامه جامع سعادت را ارائه مي دهد مي فرمايد: اين يك تذكر و يادآوري است و هر كس بخواهد، با استفاده از آن راهي به سوي پروردگارش انتخاب مي كند.(1) وظيفه خدا نشان دادن راه است، نه اجبار بر انتخاب. انسانها بايد با عقل و درك خود، حق را از باطل تشخيص دهند و با اراده و اختيار خويش تصميم بگيرند.

از آن جا كه ممكن است برخي از اين نوع تغيير، برداشت تفويض و واگذاري مطلق به بندگان كرده و نقش خداوند و اراده الهي را به طور كلي نفي كنند، در آيه بعد براي ردّ اين توهّم مي افزايد: شما چيزي را نميخواهيد مگر اين كه خدا بخواهد،(2) كه اثبات اصل معروف امر بين الامرين است. از يك سو مي فرمايد: خدا راه را نشان داده و انتخاب با شما است. و از سوي ديگر مي افزايد: انتخاب شما به معناي نفس مشيت و اراده الهي نيست و اراده خداوند در همه جا حضور دارد؛ يعني شما استقلال كامل نداريد، بلكه قدرت و توان و آزادي اراده شما به خواست خدا و از ناحيه او است. هر زمان اراده كند، مي تواند قدرت و آزادي را سلب كند.

به اين ترتيب نه تفويض و واگذاري كامل است و نه اجبار و سلب اختيار، بلكه حقيقتي است دقيق و ظريف ميان اين دو. به تعبير ديگر: نوعي آزادي و ابسته به مشيت الهي است كه هر لحظه بخواهد مي تواند آنرا پس بگيرد تا هم بندگان بتوانند بار تكليف و مسئوليت را (كه رمز تكامل آنها است) بر دوش گيرند و هم خودر ا بي نياز از خداوند تصور نكنند.(2)

آيا اين مطلب در مورد كفر كافران و گناه گناهكاران صادق است؟

خداوند به اراده تشريعي هيچ قبيحي را اراده نميكند و به آن امر نمينمايد، يعني كفر از كافر و معصيت از فاسق را هيچ گاه اراده نميكند و به فحشا و منكرات و كارهاي زشت امر نمينمايد، بلكه جميع اوامر تشريعي امر به كارهاي خوب و نيك است: إنّ اللَّه يأمر بالعدْل و الإحسان و ابتاء ذي القربي و ينهي عن الفحشاء و المنكر و البقي؛(3) به درستي كه خداوند به عدل و نيكوكاري و اداي حقوق خويشاوندي امر ميكند و از فحشا و كارهاي زشت و ستم و ظلم نهي مي نمايد.

اما از جهت ديگر خداوند به اراده تكويني، انسانها را داراي اختيار آفريده است. انسانها با اختيار خود گناهان و معاصي را انتخاب مي كنند، پس انتخاب آنها به اراده تكويني الهي است. به اين معنا كه در اين صورت مجازات ايشان توجيه منطقي دارد، زيرا كفر و گناه را با اختيار خود انتخاب كردهاند، گرچه اراده تشريعي و فرمان قانون الهي آن است كه اين كارها را انجام ندهند.

در ذيل نظر علامه طباطبايي راجع به اين آيه را بيان مي كنيم:

مشيت خدا در خواست و عمل بنده اثر دارد، به اين معنا كه اگر خدا بخواهد عملي از بنده سر بزند. نخست در او خواست ايجاد مي كند، سپس مشيت خدا به خواست بنده تعلّق مي گيرد، نه به فعل او، يعني مستقلاً و بدون واسطه به مشيت عبد تعلق مي گيرد و با واسطه به فعل او تعلق مي گيرد. پس تأثير مشيت خدا طوري نيست كه مستلزم جبر در بنده باشد؛ چنان هم نيست كه بنده در اراده خود مستقل باشدو هر كاري خواست بكند، هر چند خدا نخواسته باشد. پس فعل بنده اختياري است، چون مستند به اراده او است، اما اختيار بنده، ديگر مستند به اختيار ديگري نيست، بلكه خداوند اراده كرده كه بنده با اختيار خودش كارهايش را انجام دهد،(5) يعني اين كه انسان موجود اختياري آفريده شده، به اراده و اختيار خود او نيست.

خداوند اراده نموده كه انسان موجود اختياري باشد و او را چنين آفريده است. شأن اختيار داشتن آن است كه گاهي نيك و گاهي بد را انتخاب نمايد. پس نيك و بد انجام دادن توسط انسان به اراده خدا است، چون او را موجود داراي اختيار آفريده است.

پي نوشتها:

1. انسان (76) آيه 29.

2. همان، آيه 30.

3. تفسير نمونه، ج 25، ص 385.

4. نحل (16) آيه 93.

5. تفسير الميزان، ج 20، ص 382.